Preek over Matteüs 20:26b-28
(Bazuinkerk, 29 maart 2020)

Inleiding – Je zit gevangen

Hoe kom je vrij uit je gevangenschap? Want je zit gevangen. Je kunt niet doen wat je wilt. Je bent niet vrij. En wat je ook doet, jij kunt de situatie niet veranderen. Je zult moeten wachten tot iemand anders je bevrijdt.

In deze tijd van verplicht thuis blijven, niet kunnen doen wat je wilt, kun je je misschien iets meer voorstellen waar de Bijbel het over heeft als het gaat over gevangenschap en bevrijding. In het Bijbelgedeelte dat we zojuist lazen gaat het ook over gevangenschap en bevrijding. Jezus zegt over zichzelf dat hij zich geeft als een losprijs voor velen.

Een losprijs betaal je voor iemand die gevangen zit. Door ontvoering. Of – dat was vaak in Jezus’ tijd zo – slaaf was geworden. Je betaalt een losprijs als voor een slaaf, een krijgsgevangene. Jezus geeft zijn leven als een losprijs om velen te bevrijden. Waarvan? We zeggen vaak van zonde en dood. Dat zijn voor heel veel mensen zulke bekende woorden ‘bevrijding van zonde en dood’. Maar wat is dat dan? Wat is dat voor gevangenschap? Je zou kunnen zeggen: Zonde is een verkeerde richting. Een bepaalde menselijke eigenschap die scheef getrokken is. Dat kan op allerlei gebieden. Bijvoorbeeld als het erom gaat wie je bent. Wat je voorstelt. Of je ertoe doet.

Ertoe willen doen

Het zit waarschijnlijk wel in alle mensen – ertoe willen doen. Willen meetellen. Gezien worden. Kleine kinderen hebben dat al – ze willen helpen en als je ze prijst – dat heb je goed gedaan! – dan stralen ze. We willen allemaal iets betekenen.

Ik geloof niet dat het verkeerd is dat je ertoe wilt doen. Jezus veroordeelt dat niet. Je bent gemaakt naar Gods beeld, bedoeld om deze aarde te besturen op een goede manier. Je hebt gaven gekregen. Je bent de moeite waard. Dat je ertoe wilt doen, je plek als mens wilt innemen op aarde, dat is prima. Maar zonde is dat een menselijke eigenschap verkeerd gericht wordt. Hoe wil je ertoe doen?

Egoïsme

Vaak gaat het op de manier zoals in het verhaal dat we lazen. De moeder van Jakobus en Johannes vraagt aan Jezus:  ‘als U straks in uw koninkrijk bent, mogen mijn zonen dan rechts en links van U zitten? Mogen zij de ereplaatsen?’ Zo gaat dat – je wilt er toe doen en dat kan bijvoorbeeld ook via je kinderen. Als die iets bereiken, kun jij trots zijn.

De andere leerlingen worden boos op Johannes en Jakobus als ze ervan horen. Een beetje via hun moeder vragen of ze de ereplaatsen kunnen krijgen in het koninkrijk van God. Dat doe je toch niet! Ze zijn verontwaardigd. Zoals je nog steeds verontwaardigd kunnen zijn, als iemand probeert de belangrijkste plek in te pikken. Als ik dat ben, denk ik: dat doe je toch niet! Maar als ik eerlijk ben zit er achter: dat ik die belangrijke plaats ook wel wil hebben. Bij de leerlingen van Jezus was dat vast niet anders.

En je ziet het om je heen: mensen die macht hebben misbruiken hun macht maar al te vaak. In het groot zie je dat, bij de overheid, bij grote en kleine bedrijven. En ook in gezinnen. Ook vaders en moeders misbruiken hun macht gemakkelijk. Elke puber herkent dat – je vader of moeder drukt zijn of haar zin door en zegt dat je nu moet luisteren. Het overkomt vast niet alleen mij… Of kijk zelfs maar naar een groepje kleuters bij elkaar – ook daar zie je hoe kinderen zich willen laten gelden ten koste van een ander.

Ertoe willen doen, jezelf op de kaart zetten dat gaat zo vaak ten koste van anderen. Op allerlei manieren. Met machtspelletjes, maar het kan ook zijn door geroddel over een ander. Jezelf een stapje hoger zetten, door de ander naar beneden te duwen.

En dat is iets waarvan Jezus zegt: daarvan moet je bevrijd worden. Daarvan kun je jezelf niet bevrijden. Ik wil je ervan redden. Ik koop je ervan los.

Jezus geeft zich als een losprijs

Daarom komt Jezus om zich te laten doden om zo ons te bevrijden. Om ons door zijn dood een nieuw leven te geven. Om zijn leven te geven als een losprijs voor velen.

Voor velen

‘Voor velen’ zegt Jezus hier. Op andere plekken in de Bijbel staat ook wel  ‘voor allen’ (bv. 1 Timoteüs 2:6). Maar hier zegt Jezus ‘Velen’. Je kunt daar een subtiele oproep van Jezus in horen. Jezus dwingt je niet om bevrijd te worden. Hij geeft zich, maar wil je Hem ook aannemen als de losprijs voor je leven? Of blijf je liever in je gevangenschap zitten? Laat je je vrijkopen of niet?

En leert je te dienen

Hoe gaat dat dan in zijn werk? Hoe ziet het leven eruit als je bent vrijgekocht? De neiging om ertoe te willen doen is niet verkeerd. Ik denk dat we zo gemaakt zijn. Maar je leven krijgt wel een heel andere richting: De belangrijkste is zegt Jezus, net als ik. Ik geef mijzelf voor de ander. Als je belangrijk wilt zijn is dat wat je moet doen. Jezelf weggeven voor de ander. Je moet een dienaar worden.

In deze tijd leren we misschien weer een beetje beter begrijpen wat dat betekent. Een paar weken geleden publiceerde de overheid een lijstje met vitale beroepen: schoonmakers, mensen uit de voedselvoorziening, mensen uit de zorg, politie en brandweer. Het zijn juist niet de beroepen die normaalgesproken veel status hebben. Het keert alles om. Je krijgt er meestal niet dik voor betaald en als je op een feestje verteld dat je bij de vuilophaaldienst of bij de supermarkt werkt, scoor je waarschijnlijk minder punten, dan als je zegt dat je consultant bij een bank of hoogleraar bent. Maar op in deze tijd vakken vult bij de supermarkt belangrijker dan een hoogleraar of dan een directeur. Belangrijker dan topsporters en popsterren. Zij moeten stoppen met werken, maar bij de supermarkt hebben ze je nodig. De samenleving heeft je nodig.

Maar waarom zijn beroepen die we anders niet  zo belangrijk vinden nu opeens vitaal? Omdat ze zorgen dat we kunnen blijven leven. Het zijn beroepen uit de dienstverlening. Ze verlenen diensten, die onmisbaar zijn. En dat is nu kennelijk het belangrijkste. En niet alleen nu. Altijd zegt Jezus. Als je ertoe wilt doen dien dan. Wie de belangrijkste wil zijn, zal alle anderen moeten dienen. Net zoals onze Heer dat zelf heeft gedaan.

Dat is in deze tijd een uitdaging. Nu je je moet opsluiten in je huis is de verleiding misschien groot om via sociale media te laten zien hoe creatief je nog bent, hoe leuk of hoe goed je het nog redt. Dat verhoogt je status misschien nog een beetje. Maar Jezus zegt: nee, als je echt status wilt hebben in mijn rijk, vraag je dan af – waar kan ik het meest voor een ander betekenen? Dat is ook een spannende als je in deze tijd opeens met heel veel mensen de hele dag in huis bent. Irritaties nemen gemakkelijk de overhand en je kunt proberen je dan te laten gelden. Dienstbaar zijn is veel lastiger.

En lijden

Dat is geen gemakkelijke weg. Het is een weg van kruis dragen. Dat is sowieso niet iets wat fijn is om bij stil te staan. Ook dat lazen we. Jezus vertelt dat ze op weg gaan naar Jeruzalem omdat Hij moet worden uitgeleverd aan de leiders van het volk, uitgeleverd aan de vijand, die zullen hem bespotten, geselen en kruisigen. Jezus zag dat allemaal vooraf. Ik probeerde me wat in de leerlingen in te leven die dat te horen krijgen. Wat moet je dan nog zeggen? Gelukkig zegt Jezus ook dat Hij op de derde dag zal worden opgewekt uit de dood.

Daar haakt de vraag van de moeder van Jakobus en Johannes bij aan: ‘als u bent opgestaan en in uw koninkrijk mogen mijn zonen dan ter rechter en ter linkerzijde van U zitten?’ Ze grijpt gauw vooruit op de toekomst. Natuurlijk, Jezus moet nog lijden en sterven, maar straks komt het allemaal goed. Maar Jezus gaat daar niet in mee: ‘Jullie weten niet wat jullie vragen. Kunnen jullie ook de beker drinken die ik moet drinken. De beker drinken, dat is in de taal van de Bijbel – een vreselijk oordeel ondergaan, vreselijke dingen meemaken. Jezus denkt natuurlijk aan zijn kruisiging. Kunnen jullie dat meemaken, kunnen jullie delen in mijn lijden? Zou je links en rechts van mij aan het kruis kunnen hangen?

‘We kunnen dat’, zeggen ze. Jezus zegt: ‘jullie zullen van mijn beker drinken.’ En dat is gebeurd: Alle discipelen hebben later geleden onder de vervolgingen van de eerste christenen En Jakobus is al vrij snel na de opstanding van Jezus gedood. Jezus gaat op weg naar de overwinning, maar eerst is er echt lijden. Voor hem en zijn leerlingen. Dat kun je niet zomaar even overslaan.

Dat is voor ons niet anders. Als je lijdt, moet je daar doorheen. Het helpt niet om het te ontkennen. Ook al is dat ook een menselijke reactie. Als je iets ergs overkomt zeggen dat het wel meevalt. Of gewoon net doen of het er niet is. Bij de eerste berichten over het coronavirus dacht je misschien net als ik – ach het zal allemaal wel meevallen. En toen we te horen krijgen dat er heel veel niet kan doorgaan, dacht je misschien eerst wel: een tijd om rust te houden. Misschien is dit wel goed voor mezelf, de natuur, hebben we tijd voor God, hebben we tijd om dichter bij elkaar te komen. Misschien ben je al druk bezig plannen te maken voor de vakantie, voor als het allemaal weer voorbij is.

En het is prima om ook de positieve kant te zien in deze crisis. Maar laten we het moeilijke en het lelijke niet ontkennen. Niet net doen of het er niet is. Ook als het voor jezelf mee valt. Voor anderen is het wel een ramp. Voor gezinnen waar het niet lukt om het thuis goed te hebben, voor zieken die veel langer moeten wachten op een behandeling, een onderzoek. Enzovoort. We zullen er straks voor bidden. Deze crisis is er gewoon en we kunnen niet alles oplossen, we moeten het ermee uithouden. Ook hierin moet je het kruis niet ontkennen, maar opnemen.

Uitzicht

Maar als je dat dan doet. Dan ga je niet alleen. Dan ga je de weg van Jezus. Hij bevrijdt van zonde en dood. Ook van de dood. En alles wat ermee te maken heeft. Hij is onze weg gegaan. Hij heeft onze ziekten op zich genomen. Ook het Coronavirus. En inderdaad – hoe dan ook alles komt goed. Want Hij laat niet los.

Maar als dat nog wat ver weg lijkt – straks komt alles goed – houd je er dan maar elke dag opnieuw aan vast dat Hij er elke dag is. In alle moeiten en verdriet. Zijn lijden en sterven en opstanding laten zien – met Hem komen we hier doorheen. En tot die tijd is Hij elke dag weer bij je. Uit ervaring kan ik dat zeggen. Uit de ervaring van verschillende broers en zussen die het juist in deze tijd zo moeilijk hebben – toch vertellen ze elke dag is Hij er weer. En ook als je het niet zo ervaart – Hij is er wel.

Hij heeft zijn leven gegeven om je te bevrijden. Laat je bevrijden van wat je gevangen houdt en ga de weg achter hem aan.