Oudejaarsavond 2019 Bazuinkerk – Romeinen 8:21

Inleiding

Wat heb jij in het afgelopen jaar bereikt? Wat heb je in de afgelopen tien jaar bereikt? We sluiten met 2019 niet alleen een jaar, maar een heel decennium af. De afgelopen weken zag ik op sociale media verschillende van dat soort lijstjes voorbij komen. Sommigen hadden studies afgerond, kinderen gekregen, waren getrouwd, waren een eigen bedrijf gestart, carrière gemaakt, enzovoort.

In eerste instantie schrik ik dan van dat soort lijstjes – wat heb ik eigenlijk in de afgelopen tien jaar bereikt? Al weer een heel decennium voorbij en wat heb ik met al die tijd gedaan? Of als ik alleen naar het afgelopen jaar kijk – 365 dagen. Heb ik die een beetje goed besteed?

Ik maakte in mijn hoofd ook een lijstje van de bijzondere dingen die ik het afgelopen decennium meemaakte. Het was ook best een aardig lijstje dat ik op Twitter zou kunnen zetten, dacht ik. Het viel mee: ik had ook wel wat gedaan en ervaren in de afgelopen tien jaar. Toch hield ik er een onbevredigend gevoel aan over – ik had toch nog veel meer kunnen doen? En wat zou ervan overblijven? Wie herinnert zich nu nog die preken die ik hield, wie kent over een paar jaar nog de boekjes die ik schreef, enzovoort?

Mijn eerste impuls is dan om het in het volgende jaar en het volgende decennium het beter te doen. Duidelijkere doelen te stellen, daar serieuzer aan te werken. Dat heeft iets uitdagends. Iets waar ik zin in kan krijgen, maar het kan ook iets vermoeiends krijgen – al die doelen. En zou ik over tien jaar daar echt zo anders op terug kijken als ik nu doe?

Ontvangen

Ik denk niet dat er op zich niet zo veel mis is met terugkijken op het afgelopen jaar of de afgelopen tien jaar. En ook niet met vooruitkijken en doelen stellen voor jezelf, je gezin, je bedrijf, de kerk of wat maar. Maar er zitten wel risico’s aan, merk ik bij mezelf en anderen. Je vergeet zomaar waar het echt in gaat om het leven. Ik geloof niet dat we de belangrijkste dingen in het leven kunnen bereiken alleen maar door er hard je best voor te doen. Ze moeten je gegeven worden.

De belangrijkste dingen in mijn leven heb ik gekregen: kinderen, liefde, vriendschap, plezier in muziek, kunst, genieten van lekker eten, mooi weer, een mooi landschap, plezier in het werk. In al die dingen ervaar ik iets van – zo is het leven bedoeld. Zo wil God het geven. (En al die dingen die ik kon doen en ‘bereikt heb’, kon ik ook alleen maar doen omdat ik er de gezondheid, de energie, en de mogelijkheden voor kreeg)

Gods bedoeling

Aan het begin van de Bijbel wordt verteld over de Schepping. Uit dat verhaal kun je al iets aflezen over de bedoeling van het leven. In tegenstelling tot veel andere verhalen uit de tijd van de Bijbel over het ontstaan van de aarde is het een heel ontspannen verhaal. Er is geen geweldige strijd gaande die uiteindelijk leidt tot het ontstaan van alle dingen. Alle dingen komen tot stand omdat God het wil – Hij spreekt en het is er. En Hij geniet ervan. Telkens weer ziet God: dit is goed. Zee en land. God zag dat het goed was. Bomen, bloemen, planten struiken. God zag dat het goed was. De stralende zon, de bleke mysterieuze maan, de eindeloze sterrenhemel – God zag dat het goed was. En op het laatst vindt Hij zelfs zo mooi dat Hij besluit een dag uit te rusten en ervan te genieten. En vlak voordat dat gebeurt maakt God de mens als beeld van zichzelf. Die mag voor al dat moois zorgen. En moet op hem lijken. En de eerste dag moet de mens ook maar eens genieten van al dat moois.

Waarom heeft God alles gemaakt? Wat is Gods doel met de wereld? Een echt antwoord vind je daarop niet in de Bijbel. Misschien klopt de vraag ook wel niet – alsof alles een doel, een bedoeling, een betekenis moet hebben. Ergens goed voor moet zijn. Als je een antwoord op de vraag wilt geven waarom God de wereld heeft gemaakt is vanuit de Bijbel dit het antwoord: omdat Hij dat wilde. Of je kunt ook zeggen: omdat Hij daar plezier in had. Vroeger werd daar het woord ‘welbehagen’ voor gebruikt. Het behaagde God, God had er plezier in de wereld te scheppen. Hij had de wereld nergens voor nodig – God heeft niets nodig – maar Hij wilde dat gewoon. Augustinus zei: God is zoveel liefde in zichzelf dat Hij overloopt van liefde en dat is de schepping. God heeft er plezier in. Hij vindt het mooi en goed. Hij geniet ervan. De zeemonsters waar mensen in de tijd van de Bijbel bang voor waren – dat waren de oerkrachten die alles konden vernietigen. Een van die oerkrachten is Leviathan. Maar volgens de Bijbel is het geen macht om bang voor te zijn. Integendeel Psalm 104 zegt: ‘Leviathan [is) door u gemaakt om ermee te spelen.’ (Psalm 104:26)

Misschien is dat niet zo’n beeld waar je bij God aan denkt: spelen, plezier. Maar ook in het Nieuwe Testament wordt God ‘gelukkig’ of ‘gelukzalig’. (1 Tim 1:11) God is gelukkig in zichzelf. God is degene die plezier heeft, verlangens heeft, zo sterk dat Hij zelf liefde genoemd kan worden. God is liefde. God is vreugde. En dat is evangelie, goed nieuws, want daarvan deelt Hij uit. De vrucht van de Geest is liefde, vreugde en vrede, geduld enz. (Galaten 5:22-23) Liefde, vreugde. Dat is wat God geeft en wil geven. Zo is het leven bedoeld.

En het is duidelijk dat het leven vaak niet zo is. Veel plezier in het leven is verdwenen. Op een of andere manier verwijder je je zomaar van de bron van blijdschap, plezier. Alsof het niet genoeg is. Je moet toch ook wat bereiken. Dat is in de Bijbel het streven van de eerste mensen – ze willen ook wat bereiken ‘gelijk zijn aan God’, zelf bepalen wat goed is. En zo raken ze alles kwijt. Je kunt niet al het verlies aan plezier daaraan wijten, maar vaak wel. Of jijzelf of anderen doen iets waardoor je de vreugde verliest.

Jezus is gekomen om ons weer vreugde te geven

Maar God is de vreugde. Loopt over van vreugde. Daarvoor is Jezus gekomen. Om ons weer te leren wat echte liefde, echte blijdschap is. Echt plezier. Om ons af te leren dat we van alles moeten bereiken. Van alles moeten doen. Maar dat we weer als kinderen worden. Dat we afleren om onszelf groot te maken of ons groot te houden, maar dat je leert om je handen open te doen en te krijgen. Dat je weet dat het niet van jou afhangt, maar dat er voor je gezorgd wordt.

En misschien ook wel dit: Dat je weer leert spelen. Ik hoop dat je die ervaring uit je kindertijd kent dat je uren kon spelen en alles om je heen vergeten – voor mij was dat vaak bouwen met de lego. Al bouwend ontstonden er nieuwe ideeën. Soms brak ik alles af om weer helemaal opnieuw te beginnen. Ik ging er zo in op dat ik soms tot mijn verbazing ontdekte dat het opeens uren later was. Diezelfde ervaring kun je ook hebben met een mooi boek, een goed gesprek, een leuk feest, samen muziek maken, een prachtige film, een goede game. De tijd verdwijnt. Je gaat er helemaal in op. Je moet niets. Dat heeft allemaal iets van spelen. Als iemand je dan zou vragen – wat is hier nu het doel van? Wat moet je hiermee bereiken? Dan zou je waarschijnlijk verbaasd kijken. Misschien kun je wel een antwoord geven: met de lego spelen vergroot je ruimtelijk inzicht, een goed gesprek maakt de onderlinge band sterker. En toch – dat is eigenlijk jammer als die goede momenten dat je jezelf verliest in het spelen, een doel moeten hebben. Het is misschien juist wel zo goed en fijn omdat ze een doel in zichzelf zijn. Het is gewoon goed om samen te praten, te spelen, te genieten van de natuur, enzovoort.

Weer worden als een kind is iets terugvinden van die onbekommerdheid. We moeten niet van alles, want dit is Gods wereld. Waar hij voor zorgt. Je hoeft niet van alles te bereiken, want het belangrijkste is je allang gegeven: je mag Gods kind zijn.

Door te delen in onze pijn

Maar kan dat wel? Onbekommerd zijn? We kunnen de boel toch niet de boel laten? We kunnen de wereld, elkaar toch niet aan het lot overlaten? Nee, dat kan niet. Allereerst omdat de wereld en wij niet in de handen van een ‘lot’ zijn. We zijn in de handen van God.

En God heeft zich niet afzijdig gehouden van het ongeluk van de schepping en van zijn mensen. God heeft ons niet aan ons lot overgelaten. God is niet op een afstand gebleven in zijn eigen gelukzaligheid in de hemel ofzo. God is afgedaald en een mens geworden. Christus Jezus heeft de gestalte van God losgelaten en hij nam de gestalte van een slaaf aan. Hij werd een mens. (Filippenzen 2:6-8)

God die vrij is, gelukkig is, werd als een slaaf en nam het lijden op zich om ons weer vrij te maken. Om ons van slaven kinderen te maken.

Dat is Gods plan met ons, en met deze wereld. Om de luister, de schoonheid, de heerlijkheid, het prachtige van de schepping te herstellen en van ons als mensen. Om ons weer vrijheid te geven van alles wat gevangen houdt om weer te kunnen spelen. Eindeloos.

Wachten op de bevrijding

We wachten daar nog op. Vaak zitten we nog in van alles gevangen. Of er zijn mensen om ons heen die gevangen zitten –  in gevangenissen, in uitzendcentra, in vluchtelingenkampen, in de seks- en pornoindustrie, in kleding- en voedselindustrie. Maar ook gevangen in trauma’s, in verdriet en gemis, in een handicap, in armoede, en nog zoveel meer. Als er zoveel medemensen gevangen zitten, kunnen we niet spelen en blij doen alsof er niets aan de hand is. Het doet ons met de schepping zuchten – was het maar zover dat er een eind is gekomen aan al de gevangenschap. Maar het is een zuchten met hoop – als het zuchten van een vrouw om de weeën bij de geboorte van een kind. Zoals bij de geboorte van een kind – het kan heel veel pijn doen en tegelijk is er ook de verwachting – straks komt ons kind. Soms kunnen de weeën zoveel pijn doen dat je dat als vrouw misschien niet meer kunt bedenken, maar dan zijn er anderen die het tegen je zegen: hou vol, je doet het goed, je kindje komt eraan.

In veel kerken worden wereldwijd oudejaarsdiensten gehouden. In Afro-Amerikaanse kerken hebben deze diensten nog een extra betekenis gekregen. Er wordt ook herdacht hoe op 1 januari 1863 om officieel de slavernij in heel Amerika werd afgeschaft. Het was de tijd van de burgeroorlog die juist hierom ging – mag slavernij blijven bestaan of moet die afgeschaft. President Abraham Lincoln liet op 1 januari deze Emancipation Proclamation van kracht gaan. Het verhaal gaat dat in de weken daarvoor in kerken van de mensen die slaaf gemaakt waren harder en enthousiaster werd gezongen. De liederen over Gods bevrijding kregen nieuwe betekenis. De mensen begrepen die liederen gaan niet alleen over een leven na dit leven, maar ook over hier en nu. God bevrijdt. En al was het nog niet zo ver, ze gingen er al enthousiaster van zingen. Het was bijna zover.

Het is goed om ook in het komende jaar te zien naar hoopvolle tekenen van bevrijding – vrouwen die bevrijd worden uit de seksindustrie, bijvoorbeeld door International Justice Mission.  Vluchtelingen die status krijgen en de kans een nieuw leven op te bouwen. Mensen die bevrijd worden van trauma’s, zodat ze weer het goede van het leven kunnen zien.

Het is goed om naast elkaar te staan. Naast degenen staan die lijden. Om elkaar te laten weten: je bent niet alleen. Het is dan ook belangrijk om de tekenen van hoop te blijven zien. Soms kan je al iets zien en laten zien van wat ons wacht: vrijheid en luister voor de schepping en voor Gods kinderen. Geniet van het mooie en goede dat God geeft. Verlies je jezelf daar soms in.

Ik hoop dat 2020 zo’n jaar kan zijn voor jou. Een jaar van verwachting van het uitzien naar de definitieve bevrijding en heerlijkheid van Gods schepping. Bevrijd van alle vernietiging. Geen dier wordt meer met uitsterven bedreigd. Geen bosbranden. Geen tropische regenwouden die worden weggekapt. Geen medemensen die over het hoofd worden gezien. Vrijheid. Heerlijkheid. Een glorieuze toekomst.

Een toekomst die God zal geven, omdat Jezus is gekomen en het kwaad heeft overwonnen.

Wat voor doelen moet je je stellen voor 2020 en voor het volgende decennium? Micha zei: je weet wat de HEER van je wil:

niets anders dan recht te doen, trouw te betrachten
en nederig de weg te gaan van je God.

Augustinus zei het ooit nog korter: ‘Heb lief en doe wat je wilt’. We zijn geen slaven op deze wereld die moeten zien te redden wat er nog te redden valt. Of mensen die in een eindeloze competitie met elkaar zijn gewikkeld en strijdend ten onder moeten gaan. Jezus Christus maakt ons kinderen van God. Geen slaven maar kinderen. Die op Hem mogen lijken en als Hij mogen leven in vrijheid en heerlijkheid. Soms lijkt dat alleen nog maar toekomst. En zucht je van verlangen. Of zucht je mee met de anderen. Maar soms wordt het ook al een beetje werkelijkheid. Houd daar ook open ogen voor en geniet ervan.

Ik wens jullie een hoopvol, misschien soms zuchtend, maar toch ook speels 2020 toe.

Bron:

Bij het maken van deze preek werd ik sterk geïnspireerd door Jürgen Moltmann, Het spel van de vrijheid. Gedachten over de vreugde om de vrijheid en het plezier in het spel. Vertaling uit het Duits: Hein ten Kortenaar. Bilthoven: Ambo, 1971.