Wat betekent deze coronacrisis voor de wereld en wat betekent die voor mij? Zoals zoveel mensen word ik er langzamerhand behoorlijk moe van al het duiden. Het c-woord, de gevolgen, de betekenis – ik wil het eigenlijk allemaal niet meer horen.
Toch heb ik het boekje van Reinier Sonneveld, Waar is God in deze crisis? En waar ben ik? gelezen. Of ik het nu leuk vind of niet, we leven nu eenmaal in deze tijd en hoewel het leven groter is dan het c-woord, kan ik er niet omheen. Ook niet als predikant. En dus las ik dit boekje. Ik heb mijn leeservaringen opgeschreven voor mezelf, maar misschien heb jij er ook iets aan.
Reinier blijft gelukkig weg van allerlei ‘lessen’ die we uit deze tijd zouden kunnen trekken. Hij moet niets hebben van columnisten of andere al dan niet zelfbenoemde deskundigen die op allerlei manieren ‘zie je nu wel!’ roepen. Wat me aanspreekt is dat hij wel oproept de crisis serieus te nemen en dan vooral ook hoe die ook jezelf raakt. Er stoer overheen leven, gaat jou en de mensen om je heen niet helpen. Het is een crisis. En zoals Jezus als de ultieme mens, door onze crises heen is gegaan, zo kunnen we er ook niet omheen. Het is een U-beweging, zegt Reinier vanuit zijn coachingspraktijk. Naar beneden naar je woede, angst, verdriet om die te doorleven, maar niet om er in te blijven hangen, maar uiteindelijk van daaruit te ontdekken en te kiezen hoe je daarmee om gaat.
Dat is dan ook je kruis opnemen. En dat kan want God heeft het eerst voorgedaan. Of, zoals Reinier dat treffend beschrijft met een aantal beelden: God is als een legercommandant die zelf vooraan staat in de strijd – Hij waagt zijn leven, dan durf jij het misschien ook wel. Hij als een architect die onder zijn brug gaat wonen. Dan kun je er wel overheen lopen, want hij gelooft dat het houdt.
Kruiswoorden
Reinier schrijft zijn boek naar de zeven kruiswoorden van Jezus. Dat zijn betrouwbare woorden, in tegenstelling tot veel positief denken. ‘Pak een willekeurig zelfhulpboek en lees eruit voor aan Jezus aan het kruis. Of aan iemand op de IC met corona. Alle adviezen zijn belachelijk geworden.’ Maar Jezus laat ons God zien midden in onze crisis. Zijn woorden werden uitgesproken midden in de diepste crisis van zijn leven. Als er iets houvast zou kunnen geven, dan zouden dat die woorden moeten zijn. En dat laat Reinier op een aansprekende manier zien.
Welke crisis ons ook treft, we zijn daarin bijna nooit helemaal machteloos. Dat is geen goedkope praat, maar dat zie je ook bij Jezus. Ook vastgespijkerd was hij tot grootse dingen in staat, zoals het bidden voor vergeving voor zijn beulen en het geven van hoop aan een man die net als hij gekruisigd was. Reinier verwijst daarbij naar de psychotherapeuten Victor Frankl en Edith Eger die beiden Auschwitz overleefden en allebei ontdekten: er is altijd de menselijke vrijheid om in alle omstandigheden te kiezen welke houding je aanneemt.
Hoopvol en bemoedigend vind ik ook Reiniers benadrukken dat God alleen liefde is en dat het goede ook in onze werkelijkheid dominant is. Kwaad en goed zijn geen yin en yang, er is geen sprake van een gelijk niveau tussen die twee. Integendeel: we leven alle dagen en op één dag sterven we. Er gaat veel meer goed dan er is mis gaat. Tegelijkertijd vraagt het, denk ik dan, in sommige omstandigheden wel heel wat om dat te blijven zien. Maar zoals Frankl en Eger hebben ervaren, kan het ook dan nog.
Ik vind de kracht van de boeken van Reinier vaak onder andere de beelden die hij gebruikt om te spreken over het leven en God. Dat is in dit boek ook zo. Zo werkt hij de beelden van de lauwerkrans, gegeven aan Romeinse overwinnaars en de doornenkroon die Jezus draagt uit om duidelijk te maken wat werkelijk een goed leven kan zijn.
Gods hand in het kwaad
Heb ik dan helemaal geen kritiek? Natuurlijk, zo eigenwijs ben ik ook wel weer. Dat heeft vooral betrekking op de vraag wat Gods rol in het kwaad is en hoe je daar als mens mee omgaat. Volgens Reiniers ervaring stellen mensen in grote moeiten zelden zelf de ‘Waarom vraag.’ Ik herken het dat lang niet iedereen dat doet, maar ik ben het ook heel vaak wél tegengekomen. Dat heeft waarschijnlijk ook te maken met hoe je naar God kijkt. Reinier benadrukt dat God alleen maar liefde is en dat het kwaad een onbegrijpelijk mysterie is. Dat maak ik mee en ik ben het met hem eens dat dat de kern is. Maar vervolgens wijst Reinier bijna helemaal af dat God op een of andere manier een hand zou kunnen hebben in ziekte of ander leed – eigenlijk alleen maar als dat een helend doel zou kunnen dienen op een manier die wij niet begrijpen. Ik zou daar minder stellig in zijn. De Bijbel geeft – ook in het Nieuwe Testament – genoeg voorbeelden dat God ook zijn hand in het ziekte en dood heeft. Dat is, zoals Reinier terecht zegt, niet in evenwicht, niet gelijk verdeeld. God is goed en licht. Maar ik weet niet of het helpt om tegen mensen die lijden te zeggen dat God er niets mee te maken heeft. Ik moet denken aan die vrouw van wie de man suïcide pleegt en daarna zelf een ernstig ongeluk krijgt. Ze zegt tegen haar dominee: ‘Zeg niet dat God het niet gewild heeft.’ Dat wil ze niet horen, want als dat zo is, dan is ze helemaal overgeleverd aan het kwaad. Dat God, hoe onbegrijpelijk ook, ook met het kwaad dat ons treft te maken heeft, is onbegrijpelijk, maar geeft ook ruimte tot klagen niet alleen in het algemeen, maar ook bij God zelf. ‘Hoe kunt U dit toestaan?’ ‘Waarom heeft U mij verlaten?’ Precies zoals ook Job en Jezus ook doen. [1]
De moeite waard
Ik heb dus ook wel kritiek, maar dat overheerst niet. Dat gaat ook wel over een van de ingewikkeldste vragen van het christelijk geloof waar we vooral naar woorden zoeken om niet te stellig te zijn. Het positieve overheerst bij het boek van Reinier. Goed, om de crisis ook als crisis onder ogen te zien. Ik merk dat ik toch gemakkelijk denk: het valt wel een beetje mee. En om dan in die crisis te luisteren naar Jezus’ woorden toen hij in zijn diepste crisis was. De moeite waard dus om dit boek te lezen. Overigens valt er in dit boek ook heel wat te kijken. Bij elk kruiswoord maakt Linda Verholt een kleurrijke gestileerde afbeelding van Jezus die zijn armen uitstrekt: gekruisigd, kwetsbaar en omhelzend.
N.a.v. Reinier, SOnneveld, Waar is God in de crisis? En waar ben ik? Gideon, Vuurbaak, Buijten & Schipperheijn Motief, 2020.
[1] A. van de Beek, Altijd dat kruis, 34-35.